Beschrijving Trends
TREND 1: TECHNOLOGISERING
De invloed van nieuwe technologie op het onderwijs is groot. Met name de doorgaande ontwikkeling van informatie- en communicatietechnologie (ICT) biedt kansen om de lesstof interactiever, veelzijdiger en boeiender aan te bieden en bovendien meer af te stemmen op persoonlijke mogelijkheden en voorkeuren van leerlingen. Toekomstgericht onderwijs maakt leerlingen digitaal vaardig en mediawijs. Het bereidt hen ook voor op het kunnen benutten van verdere innovatie na de schoolperiode. Die permanente inspanning om bij te blijven geldt overigens niet alleen voor leerlingen, maar net zo goed voor docenten. Ontwikkelingen als gepersonaliseerd leren vragen van hen bovendien een andere rol, die niet altijd vanzelfsprekend is. In het anticiperen op technologie ligt een taak voor de schoolleider.
Uitdaging voor de school(leider) Past bij professionaliseringsthema:
- Permanente inspanning om bij te blijven - Kennis- en kwaliteitsontwikkeling, deelthema
‘professionele leergemeenschap’
- ICT gebruiken voor onderwijs op maat - Omgaan met verschillen
- Werken aan toekomstgericht onderwijs - Toekomstgericht onderwijs
TREND 2: TOENEMENDE VERBONDENHEID EN INTERNATIONALISERING
De wereld wordt kleiner. Voortschrijdende ICT maakt informatie vrijer toegankelijk en het leggen van contacten eenvoudiger. Samenwerking komt daardoor gemakkelijker tot stand en ideeën kunnen zich sneller verspreiden. De mogelijkheden om samen op te trekken met kinderopvang, zorg, sport, ouders en andere onderwijsinstellingen zijn toegenomen. Schoolbesturen voelen ook de noodzaak om dat te doen: omdat informatie overal is, is de school niet meer de enige plek waar leren en vorming plaatsvinden. Voor schoolleiders en bestuurders leidt de grotere verbondenheid tot meer nadruk op ondernemerschap, relatiemanagement en kennisuitwisseling. In de klas wordt het werken met een overvloed aan informatie belangrijker, maar bijvoorbeeld ook een goede beheersing van het Engels.
Uitdaging voor de school(leider) Past bij professionaliseringsthema:
- Inrichting van het curriculum - Regie en strategie
(informatieovervloed, beheersing Engels, etc. ) deelthema ‘inrichting van het onderwijs’
- Samenwerking, ondernemerschap, kennisuitwisseling - In relatie staan tot de omgeving
TREND 3: DIVERSITEIT EN TWEEDELING
De toenemende diversiteit in de samenleving is te merken in de klas. Schoolklassen zijn hooguit nog in leeftijd homogeen. Het aantal ‘traditionele’ huishoudens is afgenomen door scheidingen en samengestelde gezinnen. Ook instroom van nieuwe Nederlanders en passend onderwijs zorgen voor toenemende verschillen. Die diversiteit stelt schoolleiders en schoolbestuurders enerzijds voor uitdagingen. Hoe geef ik onderwijs op maat? En hoe zorg ik ervoor dat verschillen tussen ouders niet uitmonden in ongelijkheid in het onderwijs? Tegelijk is steeds meer bewijs dat leerlingen in gemengde groepen meer van elkaar leren en dat voor onderwijsteams iets soortgelijks geldt. Diversiteit is daarmee ook een kracht en een kans om het leren te versterken.
Uitdaging voor de school(leider) Past bij professionaliseringsthema:
- Onderwijs op maat voor een diverse leerling populatie - Omgaan met verschillen
- Diversiteit in het team - Omgaan met verschillen
TREND 4: INDIVIDUALISERING EN INFORMALISERING
De traditionele samenleving met haar vaste structuren verdwijnt steeds verder uit beeld. Instituties en gezag – óók dat van de leraar – zijn niet langer vanzelfsprekend. Door het verdwijnen van houvast zijn mensen voor de waarden waarop ze zich baseren steeds meer op zichzelf aangewezen. Van hen wordt ook steeds meer zelfsturing verwacht. Daarin een weg te vinden vraagt persoonsvorming en burgerschap, met een open houding en wederzijds begrip als een gezamenlijke basis. Kenniscentra signaleren dat voor die vorming in toenemende mate naar scholen wordt gekeken. Openheid en begrip spelen eveneens een rol in de relatie met ouders, die zich naar scholen meer zijn gaan opstellen als een kritische consument.
Uitdaging voor de school(leider) Past bij professionaliseringsthema:
- Visie op persoonsvorming en burgerschap - Persoonlijk leiderschap
- Relatie met ouders - In relatie staan tot de omgeving,
deelthema ‘ouders’
TREND 5: FLEXIBILISERING
De arbeidsmarkt flexibiliseert. Tijdelijk en zelfstandig werk komen steeds vaker voor, maar ook de vaste baan wordt minder vast: banen ontstaan en verdwijnen steeds sneller en veranderen gaandeweg van karakter. Het is (mede) aan scholen om leerlingen – én hun personeel – voor te bereiden op de lerende economie, waarin werknemers zich blijven ontwikkelen. Tegelijk kunnen scholen zich de vraag stellen hoe de personele wendbaarheid van hun eigen organisatie is te vergroten. Steeds meer besturen zoeken daarin samenwerking, zoals bij regionale invalpools.
Uitdaging voor de school(leider) Past bij professionaliseringsthema:
- Personele wendbaarheid van de organisatie - Regie en strategie deelthema’s ‘HR-beleid’,
‘bedrijfsvoering’ en ‘organisatie van de school’
- Blijvende ontwikkeling van werknemers - Kennis- en kwaliteitsontwikkeling
deelthema ‘professionele leergemeenschap’
- Voorbereiden op zelfstandigheid en blijvend leren - Toekomstgericht onderwijs
TREND 6: VERGRIJZING EN ONTGROENING
Dat het aantal leerlingen in veel regio’s is gedaald terwijl de gemiddelde leeftijd van leraren stijgt, is in het primair onderwijs niemand ontgaan. Veel scholen hebben personeel moeten ontslaan omdat met de leerlingenpopulatie ook de bekostiging terugliep. Hoewel de grootste terugloop op veel plekken achter de rug is, blijven strategisch personeelsbeleid en duurzame inzetbaarheid onverminderd belangrijk. De ambtelijke Studiegroep Duurzame Groei deed onlangs aanbevelingen om de professionele ontwikkeling en inzetbaarheid van leraren, schoolleiders en bestuurders verder te stimuleren.
Uitdaging voor de school(leider) Past bij professionaliseringsthema:
- Strategisch personeelsbeleid - Regie en strategie deelthema’s ‘HR-beleid’,
‘bedrijfsvoering’ en ‘organisatie van de school’
- Anticiperen op demografische ontwikkelingen - In relatie staan tot de omgeving, deelthema
‘relevante (demografische) ontwikkelingen’
TREND 7: PARTICIPATIE
In de participatiesamenleving neemt iedereen die dat kan verantwoordelijkheid voor zijn of haar eigen leven en omgeving, zonder hulp van de overheid. De overheid heeft minder te besteden en doet tegelijk een toenemend appel op burgers en organisaties – óók scholen – om iedereen mee te laten doen. Passend onderwijs is te zien als een uiting van die trend. Een uitvloeisel zou op termijn ook kunnen zijn dat meer ruimte ontstaat voor scholen, ouders en leerlingen om het heft samen meer in handen te nemen. De vraag is dan hoe de expertise van ouders bij de school is te betrekken en hoe zij zich daarin tot elkaar verhouden.
Uitdaging voor de school(leider) Past bij professionaliseringsthema:
- Passend onderwijs/iedereen doet mee - Omgaan met verschillen
TREND 8: TAAKVERBREDING
Pestgedrag aanpakken, integratie, zorgtaken, achterstandenbeleid, verbindingen met sport en kinderopvang: scholen worden van alle kanten aangemoedigd om hun functie te verbreden. De landelijke en lokale politiek speelt daar een rol in, maar ook ouders verwachten vaker dat de school een ‘one-stop-shop’ is voor onderwijs, sport en cultuur. Kenniscentra constateren dat er grenzen zijn aan de opdracht van de school. Volgens hen wordt het steeds belangrijker om als school(bestuur) een scherpe visie op die opdracht te hebben en die te gebruiken om keuzes te maken.
Uitdaging voor de school(leider) Past bij professionaliseringsthema:
- Scherpe visie op de doelen en taken van de school - Persoonlijk leiderschap
- Dwarsverbanden met sport, cultuur, opvang etc. - In relatie staan tot de omgeving,
deelthema ‘andere stakeholders’
TREND 9: BELEIDSMATIGE AANDACHT VOOR PROFESSIONALISERING
Het kunnen anticiperen op voortdurende veranderingen brengt een inherente noodzaak om te professionaliseren met zich mee. Veel schoolleiders, leraren en andere onderwijsprofessionals nemen zelf verantwoordelijkheid. Kenniscentra verwachten dat ook de politieke aandacht voor professionalisering van onderwijspersoneel onverminderd zal voortduren. Sinds in 2011 een aantal actieplannen en een strategische professionaliseringsagenda ontstonden om richting te geven aan kwaliteitsverbetering van onderwijspersoneel, is die aandacht voor vakmanschap alleen maar toegenomen. Potentiële maatregelen, die de Studiegroep Duurzame Groei alvast verkende voor de komende kabinetsperiode, gaan in het primair onderwijs vooral over professionalisering. Vanwege die ‘externe’ betrokkenheid is professionalisering hier als op zichzelf staande trend geformuleerd.
Uitdaging voor de school(leider) Past bij professionaliseringsthema:
- Blijvende aandacht voor professionalisering - Kennis- en kwaliteitsmanagement
